SŪRYA DEVA

Sūrya jest jednym z sanskryckich imion Słońca, a deva tłumaczy się jako Bóg. Bóg Słońca jest personifikacją Absolutu (brahman) i głównym bóstwem (iṣṭa–devatā) dla wielu wyznawców hinduizmu. Brahman jest uważany za Najwyższą Rzeczywistość, która istnieje ponad wszystkimi innymi rzeczami. Jest to Rzeczywistość Absolutna, która jest wieczna i niezmienna. Brahman, choć sam w sobie niewyrażalny, jest opisywany jako sat – ćit – ānanda, czyli istnienie – świadomość – radość. Jest immanentny, czyli obecny w całym stworzeniu. Jednocześnie transcendentalność Absolutnego Bytu sprawia, iż jest On poza granicami materialnego i zmysłowego poznania, poza możliwością doświadczenia Go z poziomu subtelnego, umysłowego.

Sūrya Deva jest określany w tradycji hinduskiej mianem ādi deva, co oznacza Pierwszy Bóg lub Najwyższy Bóg. Jest jedynym spośród wszystkich bezpośrednich manifestacji Samoistnego Bytu, który jest w pełni widzialny dla ogółu ludzi. Jego istnienie nie wymaga dodatkowych dowodów, gdyż każdy może mieć swoje bezpośrednie doświadczenie (pratyakṣa) obecności Jego światła, ciepła i podtrzymującej życie energii. Oczywiście fizyczne Słońce, jako ciało niebieskie, dzieli niektóre z cech i atrybutów przypisywanych Brahmanowi, ale nie należy pojmować tego przez pryzmat astronomii czy też zjawisk fizyko–chemicznych. Takiej formy poznania nie można uznać za wyczerpującą w doznaniu Absolutu. Kiedy mówimy o Słońcu wschodzącym, zachodzącym, zasłoniętym przez chmury itd., mówimy z poziomu ludzkiego postrzegania. W rzeczywistości Słońce ani nie wschodzi, ani nie zachodzi, ani nie jest niczym zakryte. Wszystkie te percepcje Słońca są uwarunkowane naszym, ograniczonym czasem i przestrzenią, istnieniem na Ziemi. To samo dotyczy naukowych metod badawczych. Jedynie poprzez duchową praktykę można stopniowo usunąć zasłonę niewiedzy i urzeczywistnić Brahmana. Wtedy Bhagavān Sūrya staje się poznawalny w osobistym doświadczeniu, wykraczającym poza możliwość jego wyrażenia, a sat – ćit – ānanda staje się udziałem oświeconej Duszy.

Bhagavān jest honorowym tytułem używanym w tradycji hinduizmu i teologicznym określeniem Wiecznej Istoty (parabrahman), wyrażającym jej doskonałość, majestat i centralną rolę we wszechświecie. Bhagavāna charakteryzują sześć idealnych i niezmiennych cnót (ṣāḍguṇya):

jñāna – absolutna wiedza,
śakti – absolutna energia,
aiśvarya – absolutna władza,
bala – absolutna moc,
vīrya – absolutne męstwo,
tejas – absolutna świetlistość.

Z powodu tych sześciu atrybutów Pan Sūrya nazywany jest Bhagavānem.
Bóg Słońca jest zwany również Władcą Dziewięciu Planet (navagraheśa). Te dziewięć planet (navagraha) odnosi się do bóstw planetarnych w hinduistycznej astrologii (jyotiṣa), które wpływają na życie ludzi poprzez zarządzanie wypełnianiem się skutków ich czynów (karma). Są to:

Sūrya – Słońce, symbolizujące władzę, autorytet i energię życiową,
Ćandra – Księżyc, reprezentujący emocje, umysł i intuicję,
Maṅgala – Mars, związany z odwagą, energią i działaniem,
Budha – Merkury, symbolizujący inteligencję, komunikację i handel,
Bṛhaspati – Jowisz, związany z mądrością, wiedzą i duchowym rozwojem,
Śukra – Wenus, reprezentująca miłość, piękno i przyjemności,
Śani – Saturn, symbolizujący dyscyplinę, odpowiedzialność i karmę,
Rāhu – Północny Węzeł Księżyca, zwany Głową Smoka, związany z pragnieniami, ambicjami i materializmem,
Ketu – Południowy Węzeł Księżyca, zwany Ogonem Smoka, reprezentujący duchowy rozwój, wycofanie się z materialnych pragnień i karmiczne lekcje.

Bóg Sūrya jest opisany w tradycji jako poruszający się na jednokołowym rydwanie ciągniętym przez 7 klaczy, które reprezentują 7 kolorów tęczy, widma światła widzialnego, 7 dni tygodnia oraz 7 głównych ośrodków energetycznych w naszym ciele (ćakra). Jego woźnicą jest Aruṇa, bóg świtu o czerwonawym odcieniu skóry, symbolizujący początek i nadzieję oraz nowe możliwości, które przynosi każdy dzień. W starożytnych tekstach wedyjskich znajdują się szczegółowe opisy Słońca w kontekście budowy wszechświata, w tym prędkości, z którą się porusza w swoim rydwanie w przestrzeni kosmicznej (antarikṣa).

W starożytnych tekstach wedyjskich Sūrya jest opisywany jako Āditya, czyli syn Āditi – bogini (devī) nieba i matki bogów. Ojcem Boga Słońca jest mędrzec Kaśyapa – bóg wiedzy i mądrości. Liczne rodzeństwo Sūrya Deva jest wymienione w wielu pismach, takich jak: Bhāgavata Purāṇa, Viṣṇu Purāṇa, Ṛgveda, Yajurveda, Śatapatha Brāhmaṇa czy Mahābhārata. Teksty te w różnych miejscach wspominają o siedmiu, ośmiu lub dwunastu niebiańskich braciach oraz o dziesięciu niebiańskich siostrach. Odnoszą się tym samym do różnych ekspansji Absolutu, manifestującego się w formach bogiń i bogów, personifikujących różne Jego aspekty i atrybuty. Oto 12 Āditjów, czyli 12 Słońc świecących w każdym z 12 miesięcy roku, wraz ze sferami ich wpływów:

Varuṇa – bóg morza i nieba,
Mitrā – bóg przyjaźni i umowy,
Āryaman – bóg honoru i szlachetności,
Bhaga – bóg szczęścia i dobrobytu,
Dakṣa – bóg sprawiedliwości i porządku,
Aṃśa – bóg części i udziału,
Tvaṣṭṛ – bóg kowalstwa i rzemiosła,
Savitṛ – bóg słońca i życia,
Pūṣan – bóg opieki i ochrony,
Śakra – bóg gromu i burzy,
Vivasvat – bóg słońca i światła,
Mārtāṇḍa – bóg słońca i życia, przestrzeni kosmicznej (antarikṣa).

Oprócz tego pisma święte wymienia jeszcze czterech braci Słońca. Są to: Yama – bóg śmierci i władca królestwa umarłych, Vāyu – bóg wiatru i powietrza, Vāmana – piąta inkarnacja boga Viṣṇu, który przywrócił porządek kosmiczny, oraz Indra – bóg burzy, wojny i niebiańskiego królestwa bogów. A oto siostry Słońca, które są opisywane w wedyjskich tekstach – każda z nich jest boginią (devī):

Diti – bogini ciemności i chaosu, matka demonów Dānava, wrogów Ādityów,
Dānu – bogini matka i patronka demonów Dānava, wrogów bogów,
Kāla – bogini czasu i śmierci,
Kapilā – bogini czerwonawego byka, patronka wojowników, filozofów i myślicieli,
Sinīvālī – bogini płodności i urodzaju, patronka kobiet i dzieci,
Anumati – bogini zgody i pozwolenia, związana z księżycem i jego fazami,
Rākā – bogini radości i muzyki, związana z pełnią księżyca i jego wpływem na ludzi,
Krodha – bogini gniewu i agresji,
Prabhā – bogini światła i blasku,
Ārćiṣ – bogini promieni słonecznych, związana z iskrą i światłem.

Według tradycji Bóg Słońca, znany również jako Sūrya Nārāyaṇa, ma wiele żon. Każda małżonka – bogini (devī) – jest żeńskim aspektem Absolutu (brahman) w formie Jego Mocy (śakti) i jest ważna ze względu na funkcję oraz rolę Sūrya Deva we wszechświecie. Oto ich imiona i charakterystyka:

Sāraṇyū lub Saṃjñā – bogini zorzy porannej, świadomości, percepcji i zmysłów,
Ćhāyā – bogini cienia, symbol tajemniczości i ukrytych aspektów życia,
Prabhā – promienna bogini światła, blasku i energii słonecznej,
Nalīnī – bogini lotosu, Moc Varuṇa Deva, symbol piękna, czystości i duchowości,
Vimalā – bogini czystości, doskonałości i błogości,
Arūṇā – bogini czerwonego, porannego światła, mądrości i intelektu,
Suvarṇā – bogini złota, symbol piękna i luksusu, ale też ciemności i chłodu,
Rohinī – bogini miłości, symbolizująca płodność i urodzaj, utożsamiana z jedną z księżycowych konstelacji,
Taptī – bogini ciepła, wody i płodności, personifikacja rzeki Tapti w Indiach,
Vivasvatī – bogini matka Mānu, pierwszego człowieka, symbolizująca mądrość i prawość,
Suvarćhalā – bogini symbolizująca światło i ciepło Słońca, kojarzona z planetą Wenus, jest również uważana za boginię miłości i związków.

Według niektórych źródeł Sūrya Deva miał również inne żony – boginie (devī), które są mniej znane. Oto kilka przykładów:

Kuntī – bogini symbolizująca matczyną miłość, poświęcenie i moralne dylematy, które pojawiają się w trudnych sytuacjach życiowych,
Marīcī – bogini światła, energii i twórczości, wspierająca matka i opiekunka dzieci,
Sūryavallī – bogini słońca, symbolizująca opiekę i ochronę przed złymi wpływami,
Bhadrā – bogini dobra, szczęścia i pomyślności, jest formą Lakṣmī (bogini fortuny),
Subhadrā – bogini piękna, utożsamiana z energią słoneczną,
Ravī – bogini słońca i jego energii czasu, od Niej pochodzi sanskrycka nazwa niedzieli (ravivāra),
Uma – bogini miłości, piękna, domostwa i rodziny, bardziej znana jako małżonka Śivy, ale w niektórych tradycjach przedstawiana razem z Sūrya Deva jako matka boga Kumary (kumāra), czyli boga Księżyca i wojny.

Zgodnie ze starożytnymi przekazami Sūrya i jego małżonki stali się rodzicami wielu dzieci. Oto niektóre z nich:

Vaivasvata Manu – jest siódmym z czternastu ojców ludzkości, zgodnie z tradycją żyjącym w obecnej manvantarze. Po wielkim potopie, który przetrwał wraz ze swoją rodziną oraz siedmioma mędrcami (saptarṣi), dał początek obecnej rasie ludzkiej. Vaivasvata Manu jest kluczową osobistością w hinduskiej kosmologii, odpowiedzialną za stworzenie i ustanowienie praw oraz norm regulujących funkcjonowanie społeczeństwa.

Yama – pierwsza istota ludzka, która umarła i stała się bogiem śmierci oraz sprawiedliwości. Yama jest władcą podziemnego królestwa Naraka, które jest światem piekielnym. Tutaj właśnie sądzi umarłych i kieruje ich zgodnie z ich zasługami lub przewinami do odradzania się w różnych warunkach, celem odebrania przez nich skutków swoich działań. Yama symbolizuje nieuchronność śmierci i prawa karmy. Odpowiada także za sprawiedliwość oraz moralny porządek we wszechświecie. Jest bratem bliźniakiem bogini Yamī.

Yamī – opisywana jako ulubione dziecko Sūrya Devy, siostra bliźniaczka boga Yamy, znana również pod imieniem Yamunā. Jest personifikacją jednej z najświętrzych rzek w hinduizmie. Uważa się, że kąpiel w jej wodach lub ich picie usuwa grzechy, oczyszcza i uzdrawia. Yamī symbolizuje kobiecość, płodność i seksualność. Uważana jest za pierwszą kobietę. W niektórych tekstach hinduistycznych Yamī przedstawiana jest jako żona lub kochanka Yamy, namawiająca swojego brata do przedłużenia rodu ludzkiego. Jakiś czas po jego śmierci, jako święta rzeka Yamunā, została jedną z ośmiu głównych małżonek (aṣṭabhāryā) Boga Kryszny (kṛṣṇa).

Aśvin – dwaj bracia–bogowie. Bliźniacy, zwani również Aśvin Kumāra, są dobroczynnymi bóstwami niosącymi pomoc zarówno ludziom, jak i zwierzętom. Opiekują się nimi, leczą i pomagają w trudnych sytuacjach. Są związani z medycyną, zdrowiem oraz nauką. Nazywa się ich często boskimi lekarzami. Określani mianem zbawicieli (nāsatyā), są przykładem braterskiej miłości i lojalności. Nāsatyā to także nazwa dwóch gwiazd w konstelacji Bliźniąt, które symbolizują dwóch braci–bogów.

Revanta – najmłodsze dziecko Boga Słońca. Jest przywódcą Guhyakas – karłowatych istot nadprzyrodzonych, strzegących skarbów i ukrytych bogactw Ziemi. Revanta jest przedstawiany jako piękny młodzieniec, często ukazywany na koniu lub rydwanie. Symbolizuje siłę, szybkość, odwagę i wolność. Jest czczony jako patron podróżnych. Jest również uważany za opiekunk lasów, gór i dzikich zwierząt.

Śani – znany również pod imieniem Śanaiśćara, jest boskim uosobieniem Saturna – jednej z dziewięciu planet (navagraha) hinduskiej astrologii. Jest bóstwem strzegącym prawa karmy (prawa przyczyny i skutku), sprawiedliwości oraz odpłaty za działania wyrażone w formie myśli, mowy i uczynków. Śani odpowiada za wypełnianie się w ludzkich losach nieszczęścia, smutku, starości, dyscypliny, ograniczeń, odpowiedzialności i wszelkich opóźnień. Jego pozytywny wpływ obdarza cechami przywództwa, autorytetem, a także pokorą, długowiecznością oraz uczciwością i mądrością zrodzoną z doświadczenia. Śani symbolizuje również duchową ascezę, pokutę, dyscyplinę i sumienną pracę.

Tapati – bogini symbolizująca czystość, światło i mądrość, przedstawiana jako piękna kobieta o złotej skórze. Jest związana również z energią, płodnością i życiodajną siłą. Jej imię pochodzi od słowa tapas, oznaczającego ascezę i żar w duchowym znaczeniu. Ponieważ bogini Tapati jest uważana za personifikację rzeki Tapati, jest czczona po dziś dzień zarówno w formie bogini, jak i w formie rzeki. Jej duchowa samodyscyplina jest inspiracją dla wielu wyznawców hinduizmu. Jest także przedstawiana jako obrończyni cnoty i moralności, a także jako patronka uczonych, artystów i intelektualistów.

Sāvarṇimanu – ósmy manu, ojciec ludzkości, mający w przyszłości objąć następstwo po swoim przyrodnim bracie Vaivasvata Manu. W tradycji hinduistycznej każdy Manu sprawuje rządy przez określony czas, zwany manvantara, który trwa 306 720 000 lat ziemskich. Po zakończeniu jednej manvantary następuje nowy cykl stworzenia, w którym władzę obejmuje kolejny Manu. Sāvarṇi Manu symbolizuje ciągłość i cykliczność procesu stwarzania świata oraz obowiązek ustanawiania i wypleniania praw oraz zasad w społeczeństwie.

Sugrīva – waleczny król małp. Jego postać została obszernie opisana w eposie Rāmāyaṇa. Sugrīva odegrał w nim ważną rolę, pomagając Bogu Rāmie w odzyskaniu jego porwanej przez króla demonów żony imieniem Sītā. Jest wysławiany jako mądry, lojalny i odważny. Jego spryt i zdolności okazały się bardzo pomocne. Dzięki współpracy z Sugrīvą, Rāma ostatecznie pokonał demonicznego króla Rāwanę i odzyskał ukochaną małżonkę. Po tym triumfie Sugrīva stał się prawowitym władcą królestwa Vanara. Po pewnym czasie, gdy awatar Viṣṇu – Rāma postanowił odejść z ziemskiego świata, Sugrīva również wycofał się z ziemi i powrócił do swojego ojca, Sūrya Devy.

Karṇa – inaczej zwany Sūryaputra, syn Boga Słońca i księżniczki Kuntī, matki braci Pāṇḍawów, głównych bohaterów Mahabharaty. Nieświadomy swojego boskiego pochodzenia, wychowany przez przybranych rodziców Karṇa, będąc niezwykle utalentowanym i odważnym wojownikiem, staje się wrogiem własnych braci w bitwie na Kurukṣetra. W hinduskiej tradycji symbolizuje konflikt między przeznaczeniem a wolną wolą. Jego postawa zmusza do refleksji na temat wierności i honoru. Jest On jedną z najbardziej złożonych i fascynujących postaci w Mahabharacie. Obdarzony niezwykłymi umiejętnościami i siłą, zmagający się z poczuciem odrzucenia i niesprawiedliwości. Ostatecznie ginie na polu boju z rąk swojego największego rywala i zarazem brata Arjuny. Po tych wydarzeniach boski Kryszna (kṛṣṇa) i pozostali bohaterowie Mahabharaty czcili Karṇa jako satpuruṣa – prawdziwego, uczciwego, dobrego człowieka o wysokiej moralności i najlepszego spośród tych, którzy rozumieją zasady dharmy i ich przestrzegają.

Warto zauważyć, że w różnych wersjach opowieści religijnych oraz tekstach hinduistycznych, role i znaczenia bogiń i bogów mogą się różnić. Nie należy tego traktować w ramach wykluczania lub niespójności, a raczej jako różnorodne próby opisania nieopisywalnego Brahmana. Prawdę poznaje się wyłącznie w duchowym procesie, poprzez różne formy praktyki, w tym medytację nad żeńskimi i męskimi aspektami Najwyższego Bytu. Dopiero wtedy Prawda Absolutna zasiada na tronie Miłości w naszych sercach i jest Słońcem rozświetlającym mroki niewiedzy.

Wróć do: Tradycja