Na naszej stronie internetowej w wielu miejscach wykorzystujemy od wieków używaną sanskrycką terminologię. Pozwala ona jednoznacznie opisać szczególne cechy, aspekty, zjawiska czy zasady, które nie mają bezpośrednich odpowiedników w leksykonie „zachodnim”. Aby prawidłowo wymawiać te terminy, warto zapoznać się z wyjaśnieniami dotyczącymi wymowy sanskryckich liter użytych na naszym portalu. Zastosowaliśmy tu (z jednym wyjątkiem) międzynarodowy system transliteracji IAST (International Alphabet of Sanskrit Transliteration). Pozwala on w sposób zrozumiały dla osób posługujących się językiem polskim wyjaśnić zasady wymowy sanskryckiej:
1. Zasady ogólne
- Samogłoski:
- a – jak w „mata”
- ā – długie „a”, jak w „mama” (przedłużone)
- i – jak w „mi”
- ī – długie „i”, jak w „kiwi”
- u – jak w „tu”
- ū – długie „u”, jak w „muu…”
- ṛ – samogłoskowe „r” bez „y” (z retrofleksją, dźwięk „r” z językiem uniesionym do podniebienia)
- ṝ – długie samogłoskowe „r” bez „y” (z retrofleksją, dźwięk „r” z językiem uniesionym do podniebienia)
- ḷ – samogłoskowe „l” bez „y” (z retrofleksją, dźwięk „l” z językiem uniesionym do podniebienia)
- ḹ – długie samogłoskowe „l” bez „y” (z retrofleksją, dźwięk „l” z językiem uniesionym do podniebienia)
- e – jak w „me”
- ai – jak w „aj!” (dźwięk „aj”)
- o – długie „j” jak w „morze”
- au – jak w „au!” (dźwięk „au”)
- Spółgłoski:
- k – jak w „kot”
- kh – jak w „kha” (dźwięk aspiracyjny, z wyraźnym „h”)
- g – jak w „góra”
- gh – jak w „gha” (dźwięk aspiracyjny, z wyraźnym „h”)
- ć – jak w „ćma” (dźwięk „ć”) – wyjątek od IAST zamiast „c” użyliśmy „ć”, aby uprościć polskiemu odbiorcy prawidłową wymowę.
- ćh – jak w „ćha” (dźwięk aspiracyjny, z wyraźnym „h”)
- j – jak w „dżem”
- jh – jak w „dżha” (dźwięk aspiracyjny, z wyraźnym „h”)
- ṭ – jak w „t” (z retrofleksją, dźwięk „t” z językiem uniesionym do podniebienia)
- ṭh – jak w „tha” (dźwięk aspiracyjny z retrofleksją jak powyżej)
- ḍ – jak w „d” (z retrofleksją, dźwięk „d” z językiem uniesionym do podniebienia)
- ḍh – jak w „dha” (dźwięk aspiracyjny z retrofleksją jak powyżej)
- ṅ – jak w nosowym „nga” (dźwięk „n” z językiem uniesionym do tylnej części podniebienia miękkiego, wymawiany z tyłu jamy ustnej)
- ṇ – jak w „na” (z retrofleksją, dźwięk „n” z językiem uniesionym do podniebienia twardego)
- t – jak w „tata”
- th – jak w „tha” (dźwięk aspiracyjny, z wyraźnym „h”)
- d – jak w „dama”
- dh – jak w „dha” (dźwięk aspiracyjny, z wyraźnym „h”)
- n – jak w „noga”
- ñ – nosowe, podobne jak w „bańka” (n”, ale z dodatkowym akcentem nosowym)
- p – jak w „papa”
- ph – jak w „pha” (dźwięk aspiracyjny, z wyraźnym „h”)
- b – jak w „baba”
- bh – jak w „bha” (dźwięk aspiracyjny, z wyraźnym „h”)
- m – jak w „mama”
- ṃ – jak w „muł” (z dźwiękiem nosowym „m”)
- y – jak w „jama”
- r – jak w „rama”
- l – jak w „lampa”
- v – jak w „woda” (w niektórych kontekstach może być wymawiane jak „b”)
- ś – jak w „świat” (dźwięk „ś”)
- ṣ – jak w „szafa” (z retrofleksją, dźwięk „sz” z językiem uniesionym do podniebienia)
- s – jak w „słoń”
- h – jak w „ha”
- ḥ – wymawiane jak „h” z wyraźnym aspiracyjnym akcentem i wydechem powietrza, który powtarza brzmienie poprzedzającej samogłoski.
2. Dodatkowe wskazówki
W sanskrycie długość samogłosek ma znaczenie, dlatego długie samogłoski (oznaczone przez znak diakrytyczny, np. „ā”, „ī”, „ū”) powinny być wymawiane dłużej niż krótkie samogłoski. Oto przykłady:
- Kāma – wymawiane jako „kaama” (długie „a”)
- Rati – wymawiane jako „rati” (krótkie „a”)
- Rāma (Rama) – długie „a” wymawiane jak „raama”
Dźwięki retrofleksyjne (oznaczone w IAST jako „ṭ”, „ṭh”, „ḍ”, „ḍh”, „ṇ”) są wymawiane z językiem uniesionym do podniebienia. W polskim nie ma bezpośrednich odpowiedników, ale można je porównać do dźwięków „t”, „th”, „d”, „dh”, „n” z uniesionym językiem. Dźwięk ṃ jest nosowym dźwiękiem, który przypomina polskie „m”, ale z dodatkowym akcentem nosowym. Przykłady poniżej:
- Harṣa – wymawiane jako „harsza” (z retrofleksyjnym „sz”)
- Viṣṇu – wymawiane jako „wisznu” (z retrofleksyjnym „sz” oraz „n”)
- Aṃśa – wymawiane jako „amśa” (akcentem nosowym „m”)
Aby poznać wymowę sanskryckich liter, najlepiej zaangażować się w praktykę słuchową, studiując wymowę z ogólnodostępnych źródeł internetowych. Dzięki temu osoby posługujące się językiem polskim mogą lepiej zrozumieć i poprawnie wymawiać sanskryckie terminy.